Pokazy japońskiej ceremonii herbacianej

Ceremonię herbacianą nazywa się w Japonii chanoyu, chadō lub sadō. Chanoyu w języku polskim znaczy dosłownie "wrzątek na herbatę", zaś chadō lub sadō tłumaczymy jako "droga herbaty". Jest to rytuał uroczysty i podniosły, ma miejsce w każdym czasie, za dnia i nocy, oraz o każdej porze roku. Tradycyjne odbywa się w pawilonie herbacianym, ulokowanym w ogrodzie. To miejsce i atmosfera ma sprawiać wrażenie iluzorycznego świata, oderwanego od rzeczywistości. Czasem również jako część innych ceremonii...

Zagłębiając się w herbaciany świat proponujemy Państwu typowo japońską formę estetycznego spędzania czasu, gdzie każda chwila jak czarka herbaty jest unikalna i niepowtarzalna.

Historia

Ceremonia herbaciana narodziła się w epoce Muromachi. Osobami, które najbardziej przyczyniły się do jej powstania byli: panujący w owych czasach siogun Ashikaga Yoshimitsu, oraz niedoszły mnich buddyjski Murata Mokichi (zwany później Murata Shukō). Ashikaga Yoshimitsu był znawcą sztuki i kolekcjonerem chińskich przedmiotów. W jego kolekcji znajdowały się imbryki, czarki, pudełeczka. Często pokazywał je swoim gościom. Takim prezentacjom towarzyszył konkurs rozpoznawania herbaty podanej w naczyniach z kolekcji.

Z kolei Murata był uczniem klasztoru buddyjskiego. Został jednak z niego usunięty za lenistwo. Udał się więc do innego klasztoru, jednak i tam mu się nie wiodło, gdyż nie mógł opanować senności. Zaczął więc pijać herbatę. Coraz częściej zapraszał na herbatę przyjaciół, a samo podawanie napoju z czasem przerodziło się w ceremoniał. Usłyszawszy o tym, siogun sprowadził Muratę na dwór i w ten sposób ceremonia zaczęła się rozwijać i rozpowszechniać. Po Muracie było wielu mistrzów ceremonii herbacianej, którzy przyczynili się do obecnego kształtu ceremonii. Najwybitniejszym z nich był XVI-wieczny mistrz Sen no Rikyū. Tradycję wywodzącą się z jego nauczania i praktyki do dziś kultywują jego potomkowie, należący do trzech rodów/szkół: Ura-senke, Omote-senke, Mushanokoji-senke. Dzięki ich nauczaniu, ceremoniał Rikyū został przechowany do czasów obecnych.

Istota drogi herbaty

Anegdota opowiada, że, mistrz Rikyū, zapytany kiedyś o istotę drogi herbaty, odpowiedział:
Latem stworzyć wrażenie rześkiego chłodu, a zimą - rozgrzewającego ciepła, węgla wziąć tyle, by zawrzała woda, herbaty zaś tyle, by zrobić dobrą herbatę. I to jest cała tajemnica.
Kiedy jego rozmówca rozczarowany rzekł, że to wszystkim jest wiadomo, mistrz odrzekł, że zostanie uczniem tego, któremu się uda tak herbatę podać.

Rytuał

Tradycyjna ceremonia herbaciana odbywa się w pawilonie herbacianym, usytuowanym w ogrodzie. Miejsce i atmosfera mają sprawiać wrażenie iluzorycznego świata i symbolizują oderwanie się od świata zewnętrznego i codziennych spraw.

Przybywających gospodarz wita ukłonem przy furtce. Goście wchodzą do ogrodu i tu spacerują, podziwiając rośliny i kamienne kompozycje. Wszyscy spotykają się przy ogrodowej ławeczce, po to, aby wybrać "pierwszego gościa" (shōkyaku). Jest to ta osoba spośród zaproszonych, która uchodzi za najbardziej szanowaną i obeznaną z etykietą chakai. Jej rolą będzie wraz z gospodarzem zadbanie o atmosferę spotkania oraz służenie przykładem. Goście przed przejściem do pawilonu na dłuższą chwilę zatrzymują się przy źródełku, gdzie każdy uczestnik chanoyu za pomocą drewnianego czerpaka nabiera wody i myje nią ręce oraz płucze usta. Czynność ta musi być pełna skupienia, wszyscy w symboliczny sposób oczyszczają ciało i ducha.

Do pawilonu wchodzi się przez nieduży otwór, zwany nijiri-guchi. Ma on wymiary 80 x 70 cm, więc każdy wchodzący musi kucnąć i niemal się wczołgać do środka. Wejście to symbolizuje równość wszystkich uczestników ceremonii. W dawnych czasach samuraj musiał pozostawić na zewnątrz swoją broń, aby także w ten sposób ukazać swoją równość z chłopem, czy innym uczestnikiem ceremonii.

Po wejściu do pawilonu goście zbliżają się do tokonoma - specjalnej wnęki, przeznaczonej do eksponowania przedmiotów. Wisi w niej zwój z wykaligrafowaną sentencją zen, nawiązującą do ceremonii lub pory roku. Goście oglądają zwój i zajmują miejsca (siadają na podłodze) wokół paleniska. Pokój, w którym przebywają (chashitsu) ma wielkość 2–4 tatami i jest urządzony według zasady wabi (ubóstwo, prostota) i sabi (powściągliwość, wygaszone kolory, nieregularność kształtów, prostota). W pomieszczeniu nie ma mebli i zbędnych przedmiotów, aby nic nie rozpraszało uwagi uczestników ceremonii.

Kiedy wchodzi gospodarz, gość honorowy dziękuje mu za zaproszenie i za przygotowanie ceremonii. Potem rozpoczyna się rozmowa na temat czarek do herbaty i wiszącego we wnęce zwoju. Poruszane są tylko tematy związane z ceremonią, gdyż poruszanie innych, zwłaszcza związanych z pracą i polityką, uważane jest za brak taktu. Goście częstowani są lekkim posiłkiem, na który składają się ryż, zupa, ryba i warzywa. Do posiłku może być podana sake.

Po tej przekąsce goście wychodzą do ogrodu, natomiast gospodarz przygotowuje się do podania herbaty. Kiedy goście wracają, wystrój tokonoma jest już inny. Widnieje tam na przykład pojedynczy kwiat w prostym wazonie. Uczestnicy ceremonii oglądają go, po czym znów zasiadają wokół paleniska.

Gospodarz zagotowuje wodę na herbatę w naczyniu zwanym cha-gama, przeciera miseczki i bambusową łyżeczką wsypuje sproszkowaną herbatę matcha (3 łyżeczki na osobę). Potem zalewa herbatę wodą i roztrzepuje ją specjalnym bambusowym przyrządem, przypominającym z wyglądu pędzel do golenia. Kiedy herbata jest dobrze wymieszana, gospodarz podaje ją gościom. Tę gęstą herbatę (koicha), wszyscy piją z jednego naczynia. Potem zaś, każdemu w osobnej czarce, podawana jest herbata usucha. Herbatę można pić głośno, gdyż nie jest to (jak w krajach europejskich) przejawem złych manier.

Na koniec ceremonii gość honorowy ponownie dziękuje gospodarzowi za przygotowanie ceremonii.

Ceremonia herbaciana jest przeżyciem. Jej specyficzną cechą jest to, że każda jest inna i nie sposób żadnej powtórzyć. Na cały wzniosły nastrój tego wydarzenia składają się piękno ogrodu, przedmioty umieszczone w tokonoma, pora roku, rozmowa oraz cały nastrój, stwarzany przez uczestników. Zarówno goście jak i gospodarz starają się wykonywać wszystkie czynności z odpowiednią gracją i lekkością. Każdy ruch jest starannie dopracowany, zaś rozmowa jest płynna, lekka i spontaniczna, jednak wyważona.